آزبست از یک واژه یونانی به معنای ناپذیرفتنی گرفته شده است که اشاره به مقاومت بالای این ماده در برابر حرارت، اسید و فرسایش دارد. این ماده به دلیل ویژگی های منحصر به فرد خود، کاربردهای گسترده ای در صنعت، ساختمان سازی و تولید محصولات مختلف داشته است. در این مقاله به بررسی جامع آزبست، کاربرد، انواع، ویژگی های آزبست و خطرات ازبست برای انسان می پردازیم.
آزبست چیست؟
آزبست یا پنبه نسوز مجموعه ای از مواد معدنی سیلیکاتی طبیعی است که به خاطر مقاومت بسیار بالا در برابر حرارت، مواد شیمیایی، و ساییدگی شهرت دارند. این ماده از فیبرهای بسیار نازک و مقاوم تشکیل شده که می توانند به راحتی در هوا معلق شوند.
ویژگیهای آزبست
با توجه به مضرات آزبست نمی توان به ویژگی های این ماده بی توجه بود. ویژگی های ازبست عبارتند از:
مقاومت در برابر حرارت
آزبست می تواند دماهای بسیار بالا را تحمل کند بدون اینکه ساختار خود را از دست بدهد.
مقاومت در برابر مواد شیمیایی
این ماده در برابر بسیاری از مواد شیمیایی مقاوم است.
استحکام کششی بالا
فیبرهای آزبست بسیار مقاوم هستند و می توانند فشارهای زیادی را تحمل کنند.
مقاومت در برابر ساییدگی
آزبست در برابر سایش و خوردگی مقاوم است.
عایقبندی صوتی
خواص جذب صوت آزبست باعث کاهش انتقال صدا میشود.
کاربرد آزبست در ساختمان
آزبست به دلیل ویژگی های منحصر به فردش، در گذشته به طور گسترده در صنعت ساختمان سازی استفاده می شده است. برخی از کاربردهای اصلی آزبست در ساختمان عبارت اند از:
عایق بندی حرارتی
به عنوان عایق حرارتی در دیگ های بخار، لوله های گرم، و سیستم های گرمایشی مورد استفاده قرار می گیرد.
عایق بندی صوتی
به دلیل خواص صوتی خوب، در دیوارها و سقف ها برای کاهش انتقال صدا استفاده می شود.
مواد ضد حریق
در پوشش های ضد حریق و مواد مقاوم در برابر آتش به کار می رود.
سیمان آزبستی
در تولید لوله ها و صفحات سیمانی مقاوم در برابر حرارت استفاده می شود.
کاشی های کف و سقف
کاشی های ساخته شده از آزبست به دلیل دوام و مقاومت بالا در برابر حرارت، در کف و سقف ساختمان ها استفاده می شوند.
انواع محصولات آزبستی
محصولات ازبستی با وجود خطرات زیاد در مدل های مختلف در بازار عرضه شده است که مهمترین محصولات عبارتند از:
صفحات سیمانی آزبستی
برای ساخت دیوارها، سقف ها و لولههای سیمانی استفاده می شود.
عایق های حرارتی و صوتی
در صنعت ساختمان و صنایع دیگر به عنوان عایق حرارتی و صوتی کاربرد دارند.
پوشش های ضد حریق
برای پوشش و حفاظت سازه های فلزی و ساختمان ها در برابر آتش استفاده می شود.
محصولات نساجی آزبستی
مانند لباس های مقاوم در برابر حرارت و دستکش های نسوز.
محصولات فیبری آزبستی
مانند واشرها و نوارهای آب بندی.
ازبست چطور بدست می آید؟
آزبست به طور طبیعی در سنگ های معدنی یافت میشود و به دو روش زیر استخراج میشود:
استخراج روباز
این روش با برداشتن سنگ و خاک از سطح زمین به صورت لایه لایه شروع می شود تا در نهایت به لایه های ازبستی زمین برسند. در این روش، پس از برداشتن سنگ های سطحی، آزبست به صورت تکه های بزرگ از زمین جدا می شود و سپس به واحدهای فرآوری منتقل میشود.
استخراج زیرزمینی
در این روش، تونل ها و معادن زیرزمینی برای دسترسی به ذخایر آزبستی در زیر زمین ایجاد می شود. این روش زمانی استفاده می شود که ذخایر آزبست در عمق بیشتری قرار داشته باشند و استخراج روباز ممکن نباشد.
فرآوری آزبست چگونه است؟
پس از استخراج، آزبست باید فرآوری شود تا به شکل قابل استفاده در بیاید. مراحل اصلی فرآوری آزبست عبارتند از:
خرد کردن و آسیاب کردن
تکه های بزرگ آزبست استخراج شده، ابتدا خرد شده سپس به آسیاب های بزرگ منتقل می شوند تا بهصورت پودر یا الیاف ریز درآیند.
جداسازی
در این مرحله، آزبست از سایر مواد معدنی و ناخالصی ها جدا می شود. این کار معمولاً با استفاده از تکنیک های مکانیکی و فیزیکی مانند سرند کردن، شناورسازی و جداسازی مغناطیسی انجام می شود.
طبقهبندی:
پس از جداسازی، آزبست به صورت الیاف با اندازه های مختلف طبقه بندی می شود. این الیاف بسته به نیاز صنعت های مختلف به اندازه های مختلف تقسیم می شوند.
بستهبندی:
در نهایت آزبست فرآوری شده، بسته بندی شده سپس به بازار عرضه می شود. این بسته بندی باید به گونه ای باشد که از پراکندگی الیاف آزبست در محیط جلوگیری کند و خطرات بهداشتی را به حداقل برساند.
خطرات ازبست برای انسان
با وجود ویژگی های مفید آزبست، خطرات مرتبط با آن نمیتواند نادیده گرفته شود. مهم ترین خطر آزبست، تاثیر آن بر سلامتی است.
استنشاق گرد و غبار آزبست میتواند منجر به بیماری های جدی ریوی مانند آزبستوز، سرطان ریه و مزوتلیوما (سرطان پوشش داخلی ریه) شود. این فیبرهای ریز می توانند در ریه ها باقی مانده و باعث التهاب، اسکارینگ و در نهایت اختلال در عملکرد ریه ها شوند
محدودیت استفاده از آزبست
به دلیل خطراتی که آزبست برای سلامتی دارد، استفاده از آن به شدت تحت کنترل قرار گرفته است. بسیاری از کشورها استفاده از آزبست را به طور کلی ممنوع کرده اند یا محدودیتهایی برای آن وضع کرده اند. با این حال، هنوز هم در برخی صنایع از آزبست استفاده می شود، اما با رعایت استانداردهای ایمنی و کنترل دقیق.
چگونه می توان از خطرات آزبست جلوگیری کرد؟
تخریب ساختمان ها یا تجهیزاتی که حاوی آزبست هستند باید توسط متخصصان آموزش دیده انجام شود تا از انتشار فیبرهای آزبست به محیط جلوگیری شود.
شناسایی و ارزیابی
قبل از هر گونه تخریب یا نوسازی در ساختمانه ای قدیمی، مواد آزبستی باید شناسایی و ارزیابی شوند.
اقدامات حفاظتی
استفاده از تجهیزات حفاظتی مناسب مانند ماسک های تنفسی و لباس های مخصوص برای افرادی که با آزبست کار می کنند.
کنترل و مدیریت مواد آزبستی
مواد آزبستی باید بهطور صحیح کنترل و مدیریت شوند تا از انتشار فیبرهای آزبست در هوا جلوگیری شود.
آموزش و آگاهی
آموزش کارگران در مورد خطرات و روش های ایمنی کار با آزبست ضروری است.
حذف صحیح آزبست
آزبست باید به طور صحیح و ایمن حذف و دفع شود تا خطرات به حداقل برسد.
نتیجه گیری
در حالی که آزبست ویژگی های مفید و کاربردی بسیاری دارد، خطرات مرتبط با آن نمی تواند نادیده گرفته شود. مهم است که مردم در مورد وجود احتمالی آزبست در ساختمان ها یا محصولات قدیمی آگاه باشند و در صورت مواجهه با آن، اقدامات ایمنی لازم را انجام دهند.
تخریب ساختمان ها یا تجهیزات حاوی آزبست باید توسط متخصصان آموزش دیده انجام شود تا از هرگونه خطر برای سلامتی جلوگیری گردد. با افزایش آگاهی در مورد خطرات آزبست، می توان از اثرات منفی آن بر سلامتی افراد کاست.